Zoals de zeventiende eeuwse Japanse Zen Meester Bankei spreekt ook Shakyamuni de Boeddha zo’n tweeduizend jaar eerder in Noord India over het ongeborene. Hij doet dit in een tekst die misschien wel tot de meest mystieke van de gehele Pali overlevering behoort. Een tekst die wellicht ook voor ons, Westerlingen in de eenentwintigste eeuw, het sacrale een wekkende en prikkelende stem kan geven.

‘Er is monniken, die sfeer waar aarde noch water noch vuur noch wind is; noch de sferen van oneindige ruimte, oneindig bewustzijn, nietsheid en noch-voorstelling-noch-geen-voorstelling; noch deze wereld noch een andere wereld noch zon en maan beide. Daar, monniken, zeg ik, is er geen komen en geen gaan, geen blijven, geen verdwijnen, geen opkomen. Zij is zonder stilstaan, zonder voortgaan, zonder enige grond. Dit is voorwaar het einde van het lijden.

Monniken, er is het ongeborene, het ongewordene, het ongemaakte, het ongeconditioneerde. Monniken, als dat ongeborene, dat ongewordene, dat ongemaakte, dat ongeconditioneerde er niet zou zijn, dan zou er hier (in deze wereld) geen ontsnapping aan wat geboren, geworden, gemaakt, geconditioneerd is, zichtbaar zijn.

Maar omdat, monniken, het ongeborene, het ongewordene, het ongemaakte, het ongeconditioneerde er is, daarom is er een ontsnapping zichtbaar uit het geborene, het gewordene, het gemaakte, het geconditioneerde.’ (Udana, 80 – 81)

Waar Bankei over het ongeborene spreekt in zijn aspect van weten en waken (van prajna en Boeddha als een symbool), daar spreekt Shakyamuni de historische Boeddha over het ongeborene in zijn aspect van vrijheid en bevrijding (nirvana en vimoksa). Shakyamuni was een pragmaticus en het heilige verschijnt bij hem dan ook in een praktisch perspectief. Wat kan ik eigenlijk met de herkenning van het grote mysterie van leven en dood? Wat doe ik met de herinnering aan het ongeborene in mijn door en door vergankelijke, geconditioneerde en afhankelijke bestaan? Leert het me niet dat de ingang ook de uitgang is? De bevrijding van vergankelijkheid ligt in het leven van dit door en door tijdelijke bestaan. De bevrijding van afhankelijkheid ligt in het van kop tot kruin afhankelijk zijn. De bevrijding van karma en condities ligt in het staan en gaan voor mijn karma en condities. De bevrijding van angst ligt in het uitstaan van angst. Er is geen andere uitgang dan mijn concrete leven te leiden, precies zoals het is. ‘Dit is nirvana’, zou de oude Shakya zeggen.