Werk is niet zoals teleurstelling en verveling een doorgang van de ene naar de andere fase op ons spirituele pad en niet zoals ontwaken en het zelveloze zelf een realisatie op dat pad, werk is de plaats waar en de handeling waarin mijn gehele spirituele pad wordt getoetst aan de realiteit en wordt geactualiseerd. Werk is daarmee een dharma-essentie van de bovenste plank, een van de Boeddha’s basics, waar je niet omheen kunt. In werk verwerkelijk ik mijn zen praktijk.

Trungpa schrijft in De Mythe van Vrijheid (p. 92): ‘Als er geen gevoel is van verbinding tussen ons en de aarde, zal de situatie chaotisch worden. Als we niet voelen dat iedere stap en iedere situatie onze staat van geest weerspiegelt en om die reden spirituele betekenis heeft, dan zal ons levenspatroon doorspekt zijn met problemen en zullen we ons gaan afvragen waar die toch vandaan komen. Het lijkt wel of ze uit het niets opduiken, omdat we weigeren de subtiliteiten van het leven te zien.’

Welke zijn de subtiliteiten van het leven? In het meeste gelezen boeddhistische gedicht in Azië, de Dhammapada, ‘de Verzen van de Leer’ staat als openingsregel geschreven: ‘De dingen worden voorafgegaan door de geest, hebben de geest als voorman, worden door de geest gemaakt.’ Het begrip ‘geest’ moeten we hier ruim nemen. Het is niet onderscheiden van ons lichaam en slaat eigenlijk op onze aanwezigheid als zodanig. Hoe we fysiek in de situatie staan of zitten, creëert de situatie waarin we ons bevinden. Wat we in ons hoofd met de situatie doen, bepaalt mede de situatie zoals we haar aantreffen. Niets is gegeven, niets is substantieel. Verander je lichaamshouding en de situatie verandert. Verander je mindset en de situatie verandert. En, de situatie is niet onderscheiden van mijn aanwezigheid op dit moment. Ik leef de situatie waarin ik me bevind en ik breng haar in elke activiteit tot uitdrukking. In mijn werk verwerkelijk ik de situatie en mijn leven zoals het is, tegelijkertijd.

De vraag is dus: hoe ga ik met de situatie om? Wat doe ik zelf op dit moment? Ik kan de situatie waarin ik me bevind op niets en niemand anders afschuiven. Trungpa schrijft (ibidem, p. 95): ‘Door ons te openen, door ons ik-gerichte grijpen los te laten, zien we niet alleen de buitenkant van een voorwerp, maar er helemaal doorheen.’ Dagelijks werk is onmiddellijke en niet aflatende schepping. Dagelijks werk is de onophoudelijke transformatie van situaties door mijn lichaam en mijn geest. Dagelijks werk is werken met energieën te midden van de transparantie condities die tezamen de situatie vormen. Het is niet louter werken aan de wereld. Het is een werken waarin de wereld onophoudelijk tot uitdrukking wordt gebracht.