De afgelopen drie artikelen heb ik geschreven over de vorm-kant van de paradox openheid is vorm, vorm is openheid. Dit is ook wel de sattva-kant, het ‘zijnde’ van de bodhisattva, de mens die de onbeperkte, wakkere aanwezigheid (bodhi) incarneert in zijn lichaam (sattva). Dit lichaam en deze geest zijn streng geconditioneerd, ze zijn gemaakt van karma, de invloeden van mijn denken, spreken en handelen en die van anderen. En van samskara, de diep ingesleten patronen die ontstaan als een bepaald karma ons telkens weer tot handelen, denken en spreken aanzet. ‘Alles is karma’ stelt de Boeddha Dharma, ook als ik mijn karma zou kunnen ombuigen en een nieuw spoor trek. Ik kan mezelf niet buiten mijn karma plaatsen. Er is geen uitweg. En toch, als ik werkelijk samenval met mijn karma, mijn vorm, mijn sattva, dit lichaam en deze geest, dan is deze vorm openheid: onbepaald en onbeperkt. Dan is er geen karma. Dit is de ervaring van het zittende lichaam in aanwezigheid, van zazen.

De Chinese Meester Baizhang (720 – 814 na Christus) had deze ervaring ook toen hij in aanwezigheid zat. Zijn ontwaken was zo krachtig, dat hij dacht voorgoed van zijn karma verlost te zijn. Hij had zich helemaal geïdentificeerd met bodhi, de onbeperkte aanwezigheid waarin alles verschijnt. Maar hij vergat de andere kant van de paradox die ons leven is. Hij vergat sattva, de vorm, de incarnatie, karma. Hoe het hem daarna verging, verwoordt hij uit monde van een vos. Een vos die zijn dualisme realiseert, omdat hij door zijn eigen karma wordt ingehaald. Lees de onderstaande kwestie (koan) uit ‘De Poortloze Poort’ (Wu-men kuan), nummer 2:

Telkens als Meester Baizhang de Dharma onderwees, verscheen er een

gestalte die met de monniken toehoorde. Als ze weggingen, ging

ook hij weg. Op een dag bleef hij echter alleen achter. Toen vroeg de

Meester hem: ‘Wat voor een mens ben jij die hier voor me staat?’ De

gestalte antwoordde: ‘Waarlijk, ik ben geen mens. Lang geleden,

in de tijd van Kashyapa Boeddha, leefde ik op deze berg als zenpriester.

Eens vroeg een monnik me: “Blijft een volmaakt ontwaakte

gebonden aan de wet van oorzaak en gevolg of niet?” Ik antwoordde:

“Hij is niet aan de wet gebonden.” Vanwege dit antwoord viel ik voor

vijfhonderd levens terug in de toestand van een vos. Nu vraag ik u,

Meester, geef me een keerwoorden verlos me uit het lichaam van een

vos.’ Daarna vroeg hij: ‘Blijft een volmaakt ontwaakte gebonden aan

de wet van oorzaak en gevolg of niet?’ De Meester antwoordde:

‘Hij ontkent de wet van oorzaak en gevolg niet.’ Bij het horen van deze woorden

verkreeg de vos onmiddellijk een diepe realisatie. Hij boog en

zei: ‘Nu ben ik van het lichaam van een vos bevrijd en zal achter de

berg wonen. Slechts om één ding vraag ik de Meester nog: begraaf me

volgens de ritus voor een overleden monnik.’

De Meester droeg de Inoop met de hamer op het houten aambeeld

te slaan en aan de monniken te verkondigen dat na het eten een

crematieplechtigheid voor een gestorven monnik zou plaatsvinden.

Verbaasd vroegen de monniken: ‘Is iedereen niet gezond? Er ligt niemand

in de ziekenzaal. Wat heeft dit te betekenen?’ Na de maaltijd

leidde de Meester de monniken achter de berg naar de voet van een

rots en haalde met zijn stok het dode lichaam van een vos tevoorschijn.

Daarna voltrok hij de ceremonie van de lijkverbranding.

’s Avonds nam de Meester plaats op de op een verhoging geplaatste

zetel in de hal en vertelde de monniken het hele verhaal. Dadelijk

vroeg zijn leerling Huangbo: ‘De priester kreeg vanwege een verkeerd keerwoord

de straf vijfhonderd maal in een vossenlijf te worden wedergeboren.

Aangenomen dat hij met zijn antwoorden nooit een fout had gemaakt,

wat was er dan gebeurd?’ De Meester zei: ‘Kom dichterbij, dan zal

ik het je zeggen.’ Huangbo trad op de Meester toe en sloeg hem in het

gezicht. De Meester klapte in zijn handen en zei met een luide lach:

‘Ik dacht dat alleen de baard van die ene barbaar rood was, maar hier

is nog een barbaar met een rode baard.’